Egungo joerari eutsiz gero, munduko herrialde bakar batek ere ez ditu beteko Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH) 2030erako, PLOS ONE aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera. Mexikoko Unibertsitate Autonomoko ikertzaileek gidatu dute azterketa, eta helburuen arteko korrelazioak ere ikertu dituzte. Izan ere, ondorioztatu dute helburuak elkarrekin erlazionatuta daudela eta erlazio hori sinergikoa ala aurkakoa izan daitekeela. Alegia, helburuetako batzuek beste batzuk indartzen edo bultzatzen dituzte, baina kontrakoa ere gertatzen da: zenbait helbururen alde egitea beste batzuen kalterako da.

Ondorio horretara iristeko, ikertzaileek Nazio Batuen Erakundeak zehaztutako adierazleak eta ongizate-indizeak aztertu dituzte adimen artifizialaren bidez, 20 urte baino gehiagoko epean eta 107 herrialdetan. Hain zuzen, adimen artifizialeko algoritmoek eraginkortasun handiz identifikatzen dituzte ereduak datu-multzo handietan. Azterketa horretan, sei herrialde-kluster edo talde azaldu ziren. Maparen gainean jarri zituztenean, ikertzaileek ikusi zuten talde bakoitzeko herrialdeek harreman geografikoak, kulturalak, komertzialak edo kolonialak dituztela elkarren artea; hau da, geopolitikak sortzen ditu taldeok.

Ikertzaileek baieztatu dute herrialde guztiek egin dutela aurrera helburuak betetzeko bidean, baina alde handiak daudela bakoitzaren egungo egoeran; batetik, ez zirelako leku beretik abiatu, eta, bestetik, abiadura desberdinetan aurreratzen dutelako. Bestalde, 2020-2023an atzerakada bat egon zela ikusi dute, pandemiaren ondorioz.

Nolanahi ere, azterketak iragarri duenez, pandemiaren sasoia alde batera utzita, herrialde guztiek lortuko lituzkete helburuak, baina ez 2030erako. Azkenak 2100. urtean iritsiko lirateke helburuak betetzera, eta, hain justu ere, ustez aurreratuenak dauden lurraldeak izango lirateke azken horiek: AEB eta Europa.

Hondakinak lehengaitzat hartzea da ekonomia zirkularraren funtsa. Hainbat adibide daude, hainbat hondakinetatik abiatuta, eta ugariak dira, halaber, haien erabilerak. Esaterako, pinu-hondakinekin itsasgarriak eta estaldurak nola egin ikertzen ari dira Tecnalian. Euskal Herriko Unibertsitatean, berriz, superkondentsadoreetarako elektrodoak sortzeko ari dira baliatzen hondakin hori bera. Horra hor bi adibide, hondakinak lehengaitzat hartzearen onuren erakusgarri.

Itsasgarriak eta estaldurak

Tecnalia ikerketa-zentroan zur bigunaren azalaren osagai naturalak aztertzen ari dira, itsasgarri eta estaldura seguru, jasangarri eta errendimendu handikoak garatzeko. Haien esanean, itsasgarriak eta estaldurak asko erabiltzen dira eguneroko kontsumorako produktuak egiteko, eta, nagusiki, gai petrokimikoak erabiliz fabrikatzen dira. Horrenbestez, ez datoz bat Europar Batasunak herritarren osasuna eta ongizatea babesteko duen helburuarekin, ezta ingurumena babestekoarekin ere.

Hala, pinu- eta izei-azaletik eratorritako itsasgarri eta estaldurak ekoiztea proposatzen du Tecnaliak. Hain zuzen ere, horretarako lehen urratsak egiten ari dira dagoeneko, alegia, baso-industriako azpiproduktu horietan oinarritutako itsasgarriak eta estaldurak garatzen, probatzen eta baliozkotzen. Hori guztia SuperBark ekimenaren barruan egiten ari dira, eta, Tecnaliarekin batera, Europako beste hamaika zentrok ere parte hartzen dute; hasiera batean, lau urteko iraupena izango du (2023-2027).

Kozinatzean energia garbiak erabiltzea funtsezkoa da pertsonen ongizaterako eta lurraldearen garapenerako. Afrikan, baina, kontinente osoko bost familiatik lauk sute irekietan edo oinarrizko berogailuen gainean kozinatzen dute, erregai kutsatzaileak errez, hala nola egurra, ikatza eta simaurra. Praktika horrek sortzen duen kutsaduraren ondorioz, urtean 800.000 heriotza goiztiar baino gehiago gertatzen dira, eta hildako ia denak emakumeak eta haurrak izaten dira. Horrek eragin nabarmena du, pertsonen osasunean ez ezik, baita gizartearen genero-berdintasunean eta garapen ekonomikoan ere.

2024an, Afrikan sukalde garbiak izatea lortzeko biltzarra egin zen Parisen, IEA Energiaren Nazioarteko Erakundearen gidaritzapean. 60 herrialde inguruk parte hartu zuten, eta hitzartu zuten ezinbestean bermatu behar dela herritar guztiek sukalde garbiak izatea eskuragarri; horrekin batera, helburu hori lortzeko behar diren baliabide ekonomikoak ere agindu zituzten.

Finean, irtenbidea sukaldeak aldatzean datza; alegia, erregai eta sistema garbiekin ordezkatzea orain erabili ohi dituztenak. 2040. urtea jarri dute helmuga-data gisa.

Berriki, IEAk beste pauso bat eman du, eta Saharaz hegoaldeko herrialdeetako sukaldeen kartografia bat argitaratu du, non irtenbide bakoitzaren kostuaren eta irisgarritasunaren ebaluazioa jaso baitu. Helburua betetzeko behar diren gidalerroak, finantziazio-ereduak eta politikak ere bildu ditu txostenean, beste lurralde batzuetan (Asian, esaterako) egindako aurrerapenak adibidetzat hartuta eta testuingurura moldatuta.

2022an, Europar Batasunak energia-iturri berdeen zerrendan sartu zuen zentral nuklearren bidez sortutakoa. Hala eta guztiz ere, Europako herrialde guztiek ez dute jarrera bera: adibidez, Frantziak, Suediak, Eslovakiak, Hungariak, Bulgariak eta Poloniak trantsizio energetikorako lagungarritzat jotzen dute; aitzitik, Italiak, Alemaniak, Espainiak, Belgikak eta Austriak bestelako iturri batzuk onetsi dituzte, hala nola eguzki-energia eta eolikoa.

Jarrerak jarrera, energia nuklearra indarra galtzen ari da Europan. Eraikita dauden zentralen % 30 beren bizi-zikloaren azkenera iritsiko dira urtebeteko epean. Italia izan zen zentralak ixten lehena: 1987an, erreferendum batean erabaki zuen energia-mota hori baztertzea, eta 1990etik ez du zentralik martxan. Alemaniak 2023an gelditu zituen herrialdeko azken erreaktoreak, eta Espainiak 2035erako iragarri du itxiera. Belgikak 2025ean itxi behar zituen, baina, Errusiak Ukrainia inbaditzean sortu den desegonkortasunaren ondorioz, beste hamar urtez luzatu du epea.

Zentral berriak 

Energia nuklearraren Europako ekoizlerik handiena Frantzia da. Herrialdean ekoizten den elektrizitatearen % 65-70 erreaktore nuklearretan sortzen da. Baina azkenaldian gorabehera dezente izaten ari dira, eta nahi gabeko geldialdiak egin behar izan dituzte, bai arazo teknikoengatik, bai beroarengatik. Izan ere, erreaktoreak inguruko urarekin hozten dituzte; ura gehiegi berotzen bada, erreaktorea ezin da hoztu, eta gelditu egin behar dute.