Mundu mailako datuek argi erakusten dute botere ekonomiko handiena duten herrialdeak direla karbono-arrasto handiena dutenak. Eta, herrialde bakoitzaren barruan, banako aberatsenak dira gehien kutsatzen dutenak. Hala, Nature aldizkariaren artikulu baten arabera, munduko pertsonarik dirudunen % 1ek gizateria pobreenaren bi herenak adina karbono dioxido isuri zuen.

“Zergatik ezin ditu munduak dirudunak jasan” da aipatutako artikuluaren izenburua, eta segidan ematen du erantzuna: dirudunak garestiegiak dira Lurrarentzat. Garbi adierazten du ondorioa ere: ekitatea ezinbestekoa da jasangarritasunerako.

Hain zuzen, artikuluaren egileek baieztatu dutenez, zenbat eta berdintasun handiagoa izan gizartean, orduan eta emaitza hobeak lortzen dituzte herrialdeek ingurumeneko bost adierazle hauetan: airearen poluzioa, hondakinen birziklapena, karbono-emisioak, garapena (Nazio Batuen Garapen Jasangarrirako Helburuen arabera) eta nazioarteko lankidetza.

Gizon zuri aberatsa

Egungo joerari eutsiz gero, munduko herrialde bakar batek ere ez ditu beteko Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH) 2030erako, PLOS ONE aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera. Mexikoko Unibertsitate Autonomoko ikertzaileek gidatu dute azterketa, eta helburuen arteko korrelazioak ere ikertu dituzte. Izan ere, ondorioztatu dute helburuak elkarrekin erlazionatuta daudela eta erlazio hori sinergikoa ala aurkakoa izan daitekeela. Alegia, helburuetako batzuek beste batzuk indartzen edo bultzatzen dituzte, baina kontrakoa ere gertatzen da: zenbait helbururen alde egitea beste batzuen kalterako da.

Ondorio horretara iristeko, ikertzaileek Nazio Batuen Erakundeak zehaztutako adierazleak eta ongizate-indizeak aztertu dituzte adimen artifizialaren bidez, 20 urte baino gehiagoko epean eta 107 herrialdetan. Hain zuzen, adimen artifizialeko algoritmoek eraginkortasun handiz identifikatzen dituzte ereduak datu-multzo handietan. Azterketa horretan, sei herrialde-kluster edo talde azaldu ziren. Maparen gainean jarri zituztenean, ikertzaileek ikusi zuten talde bakoitzeko herrialdeek harreman geografikoak, kulturalak, komertzialak edo kolonialak dituztela elkarren artea; hau da, geopolitikak sortzen ditu taldeok.

Ikertzaileek baieztatu dute herrialde guztiek egin dutela aurrera helburuak betetzeko bidean, baina alde handiak daudela bakoitzaren egungo egoeran; batetik, ez zirelako leku beretik abiatu, eta, bestetik, abiadura desberdinetan aurreratzen dutelako. Bestalde, 2020-2023an atzerakada bat egon zela ikusi dute, pandemiaren ondorioz.

Nolanahi ere, azterketak iragarri duenez, pandemiaren sasoia alde batera utzita, herrialde guztiek lortuko lituzkete helburuak, baina ez 2030erako. Azkenak 2100. urtean iritsiko lirateke helburuak betetzera, eta, hain justu ere, ustez aurreratuenak dauden lurraldeak izango lirateke azken horiek: AEB eta Europa.

Ikerketa gutxi egin dira jakiteko zenbaterainoko kaltea eragiten duen meatzaritzak urruneko lekuetan. Itsas hondoko meatzaritza eta goi-mendietakoa dira horren adibide. Azkenaldian, hutsune hori betetzen duten zenbait lan argitaratu dira, eta emaitzek agerian utzi dute kalte ekologikoak uste zena baino are handiagoak izan daitezkeela.

Clarion Clipperton eremuko noduluak

Itsaspeko meatzaritzak epe luzera zer ondorio dituen jakiteko egin den ikerketarik zabalena argitaratu du Nature aldizkariak. Zehazki, Clarion Clipperton (CCZ) eremua ikertu dute. Mexiko eta Hawaii arteko eremu zabal bat da, eta meatzaritza-konpainiek interes handia dute han; izan ere, nodulu ugari ditu hondoan, 5.000 metroko sakoneran, eta nodulu horiek aberatsak dira industria teknologikoarentzat preziatuak diren mineraletan: manganesoa, kobrea, nikela eta kobaltoa.

Ingurumenaren ikuspegitik, ordea, itsaspeko meatzaritzak kezka handia sortzen du, argi baitago jarduera horrek kalte ekologiko larriak eragin ditzakeela. Hala ere, ikerketa gutxi egin dira kalte horiek zenbatekoak izan daitezkeen jakiteko; beraz, orain argitaratu den ikerketa oso baliagarria da hutsune hori betetzeko eta meatzaritza-konpainien eskaeren gainean erabakiak hartzeko.

Hondakinak lehengaitzat hartzea da ekonomia zirkularraren funtsa. Hainbat adibide daude, hainbat hondakinetatik abiatuta, eta ugariak dira, halaber, haien erabilerak. Esaterako, pinu-hondakinekin itsasgarriak eta estaldurak nola egin ikertzen ari dira Tecnalian. Euskal Herriko Unibertsitatean, berriz, superkondentsadoreetarako elektrodoak sortzeko ari dira baliatzen hondakin hori bera. Horra hor bi adibide, hondakinak lehengaitzat hartzearen onuren erakusgarri.

Itsasgarriak eta estaldurak

Tecnalia ikerketa-zentroan zur bigunaren azalaren osagai naturalak aztertzen ari dira, itsasgarri eta estaldura seguru, jasangarri eta errendimendu handikoak garatzeko. Haien esanean, itsasgarriak eta estaldurak asko erabiltzen dira eguneroko kontsumorako produktuak egiteko, eta, nagusiki, gai petrokimikoak erabiliz fabrikatzen dira. Horrenbestez, ez datoz bat Europar Batasunak herritarren osasuna eta ongizatea babesteko duen helburuarekin, ezta ingurumena babestekoarekin ere.

Hala, pinu- eta izei-azaletik eratorritako itsasgarri eta estaldurak ekoiztea proposatzen du Tecnaliak. Hain zuzen ere, horretarako lehen urratsak egiten ari dira dagoeneko, alegia, baso-industriako azpiproduktu horietan oinarritutako itsasgarriak eta estaldurak garatzen, probatzen eta baliozkotzen. Hori guztia SuperBark ekimenaren barruan egiten ari dira, eta, Tecnaliarekin batera, Europako beste hamaika zentrok ere parte hartzen dute; hasiera batean, lau urteko iraupena izango du (2023-2027).

2022an, munduko herrialdeek plastikoak murrizteko konpromisoa hartuko zutela erabaki zuten biltzar batean, Nazio Batuen Ingurumen Programaren gidaritzapean (UNEP). Konpromiso hori zehazteko eta juridikoki loteslea izango den itun batean jasotzeko, bost biltzar egin dira geroztik, estatuen eta erakundeen ordezkariekin. Azkena (INC-5.2) 2025eko abuztuan egin zen, Genevan, eta, nahiz eta epea amaitu ondoren ere negoziatzen jarraitu zuten, ez zuten ituna adosterik lortu.

Helburua argia zen: plastikoen kutsadura murrizteko itun bat lortzea, itsasoak ere barne hartuta; juridikoki loteslea, eta ahalik eta zabalena. Herrialde petrolio-ekoizleek, baina, adostasuna lortzea eragotzi dute, ez baitzeuden prest funtsezko bi puntu onartzeko: plastikoaren ekoizpena mugatzea eta plastikoarekin erlazionatutako substantzia toxikoak debekatzea. Horren ordez, plastiko-hondakinak tratatzeko eta birziklatzeko neurriak hartzea proposatu zuten. Herrialde gehienen iritziz, ordea, horretara mugatuz gero, ituna itxurakeria hutsean geratuko litzateke.

Inger Andersen UNEPen zuzendari exekutiboak adierazi duenez, itunaren testua adosterik lortu ez badute ere, UNEPek plastikoen poluzioaren aurka lan egiten jarraituko du. «Gure lurpeko uretan dagoen poluzioa; lurrean, erreketan, ozeanoetan; eta bai, gure gorputzetan ere bai», zehaztu du, hitzez hitz.

Ezkutuko kalteak

Gaurko gizartean, joera dago pentsatzeko (eta pentsarazteko) ia dena norbanakoaren esku dagoela; halere, ebidentziek erakusten dute alderdi asko norberaren erabakimenetik kanpo geratzen direla. Adibide argi bat obesitatea da: nahiz eta batzuek dioten argaltzea borondate-kontua dela, uste horretan oinarritutako estrategiek porrot egiten dute. Izan ere, obesitatean faktore biologikoek eragiten dute (genetika, metabolismoa, hormonak…), baina baita baldintzatzaile sozialek ere, hala nola maila sozioekonomikoak, bizilekuak, etniak eta enpleguak. Horiei, gainera, baldintzatzaile komertzialak gehitu behar zaizkie; alegia, industriak eragiten duen presioa.

Baldintzatzaile komertzialak ezkutuan egon dira urteetan. Azkenaldian, baina, osasun-arduradunen arreta bereganatu dute, beren eragina oso baita nabarmena. The Lancet aldizkariak 2023an ateratako artikulu baten arabera, lau industria zehatz —alkohola, tabakoa, elikagai ultraprozesatuak eta erregai fosilak— urtean munduan gertatzen diren heriotzen heren baten erantzuleak dira, gutxienez.

Auzia korapilatsua da, eta interes politikoak ere nahasten dira. Europar Batasunean, adibidez, behin eta berriro ari dira atzeratzen errekuntza-motordun ibilgailuen industriaren amaiera. Izan ere, indar handiagoa du ekonomiak, ezen ez herritarren osasunak eta klima-aldaketari aurre egiteko konpromisoak. 

Emakumeen gaineko presioa