Egungo joerari eutsiz gero, munduko herrialde bakar batek ere ez ditu beteko Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH) 2030erako, PLOS ONE aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera. Mexikoko Unibertsitate Autonomoko ikertzaileek gidatu dute azterketa, eta helburuen arteko korrelazioak ere ikertu dituzte. Izan ere, ondorioztatu dute helburuak elkarrekin erlazionatuta daudela eta erlazio hori sinergikoa ala aurkakoa izan daitekeela. Alegia, helburuetako batzuek beste batzuk indartzen edo bultzatzen dituzte, baina kontrakoa ere gertatzen da: zenbait helbururen alde egitea beste batzuen kalterako da.

Ondorio horretara iristeko, ikertzaileek Nazio Batuen Erakundeak zehaztutako adierazleak eta ongizate-indizeak aztertu dituzte adimen artifizialaren bidez, 20 urte baino gehiagoko epean eta 107 herrialdetan. Hain zuzen, adimen artifizialeko algoritmoek eraginkortasun handiz identifikatzen dituzte ereduak datu-multzo handietan. Azterketa horretan, sei herrialde-kluster edo talde azaldu ziren. Maparen gainean jarri zituztenean, ikertzaileek ikusi zuten talde bakoitzeko herrialdeek harreman geografikoak, kulturalak, komertzialak edo kolonialak dituztela elkarren artea; hau da, geopolitikak sortzen ditu taldeok.

Ikertzaileek baieztatu dute herrialde guztiek egin dutela aurrera helburuak betetzeko bidean, baina alde handiak daudela bakoitzaren egungo egoeran; batetik, ez zirelako leku beretik abiatu, eta, bestetik, abiadura desberdinetan aurreratzen dutelako. Bestalde, 2020-2023an atzerakada bat egon zela ikusi dute, pandemiaren ondorioz.

Nolanahi ere, azterketak iragarri duenez, pandemiaren sasoia alde batera utzita, herrialde guztiek lortuko lituzkete helburuak, baina ez 2030erako. Azkenak 2100. urtean iritsiko lirateke helburuak betetzera, eta, hain justu ere, ustez aurreratuenak dauden lurraldeak izango lirateke azken horiek: AEB eta Europa.

Suitza, Alemania eta AEBko ikertzaileek elkarlanean azterketa bat egin dute jakiteko zenbateko eragina duten karbono-igorle handiek bero-boladetan. Izan ere, berretsi dute giza jarduerak sortutako klima-aldaketak ondorioak dituela muturreko fenomeno meteorologikoen maiztasunean eta intentsitatean. Alabaina, ez da erraza eragin hori zenbaterainokoa den ebaluatzea. Hutsune hori betetzeko, eta bero-boladei erreparatuta, ikertzaileek berariazko metodologia bat sortu dute. Nature aldizkarian argitaratu dituzte emaitzak. 

Ondorioak bi lerroburutan eman behar izanez gero, hauek izan daitezke: batetik, 2000tik 2023ra bitarteko bero-boladen laurdenak ia ezinezkoak izango lirateke klima-aldaketa antropogenikorik gabe; eta, bestetik, karbono-igorle handien eraginez, bero-boladen intentsitatea % 50 handiagoa da.

Maiztasuna eta intentsitatea

Ondorio horietara iristeko, 2000tik 2023ra bitarteko 213 bero-boladari buruzko nazioarteko datu-base bateko informazioa erabili dute. Hala, ikusi dute klima-aldaketarik gabe bero-bolada horien laurdena ia ezinezkoa izango zela. Zehazki, ikertzaileen kalkuluen arabera, bero-boladak 1850-1900 urteen artean baino 20 aldiz probableagoak izan ziren 2000 eta 2009 bitartean; eta 200 aldiz probableagoak 2010etik 2019ra. 

Ikerketa gutxi egin dira jakiteko zenbaterainoko kaltea eragiten duen meatzaritzak urruneko lekuetan. Itsas hondoko meatzaritza eta goi-mendietakoa dira horren adibide. Azkenaldian, hutsune hori betetzen duten zenbait lan argitaratu dira, eta emaitzek agerian utzi dute kalte ekologikoak uste zena baino are handiagoak izan daitezkeela.

Clarion Clipperton eremuko noduluak

Itsaspeko meatzaritzak epe luzera zer ondorio dituen jakiteko egin den ikerketarik zabalena argitaratu du Nature aldizkariak. Zehazki, Clarion Clipperton (CCZ) eremua ikertu dute. Mexiko eta Hawaii arteko eremu zabal bat da, eta meatzaritza-konpainiek interes handia dute han; izan ere, nodulu ugari ditu hondoan, 5.000 metroko sakoneran, eta nodulu horiek aberatsak dira industria teknologikoarentzat preziatuak diren mineraletan: manganesoa, kobrea, nikela eta kobaltoa.

Ingurumenaren ikuspegitik, ordea, itsaspeko meatzaritzak kezka handia sortzen du, argi baitago jarduera horrek kalte ekologiko larriak eragin ditzakeela. Hala ere, ikerketa gutxi egin dira kalte horiek zenbatekoak izan daitezkeen jakiteko; beraz, orain argitaratu den ikerketa oso baliagarria da hutsune hori betetzeko eta meatzaritza-konpainien eskaeren gainean erabakiak hartzeko.

Klorofluorokarbonoak debekatuta daude, eta, halere, era horretako bost substantzia kimikoren atmosferako kontzentrazioak inoiz baino handiagoak dira. Horixe ohartarazi zuten zientzialariek duela bi urte, Nature aldizkarian argitaratutako ikerketa batean; eta orain berriro ekarri dute gogora, The Conversation argitalpen digitalean. Egileek dei egin diete Montrealgo Protokoloaren sinatzaileei, han jasotakoak zorrotz bete ditzaten.

Klorofluorokarbonoak (CFC) substantzia artifizialak dira, gizakiak sortutakoak, eta garai batean hainbat aplikaziotan erabiltzen ziren; besteak beste, hozkailuetan, aire girotuan eta disolbatzaile gisa. 1980ko hamarkadatik aurrera, ordea, haien erabilera mugatzen hasi ziren, ozono-geruzari kalte egiten ziotela frogatu baitzuten. Geruza hori estratosferan dago, eta erradiazio ultramorea xurgatzen du. Horrek ahalbidetu du bizia lurrazalean, erradiazio hori kaltegarria baita guretzat eta lurrazaleko beste bizidunentzat. 

Zientzialariek frogatu zutenean CFCak ozono-geruza suntsitzen ari zirela, herrialde guztiek itun bat sinatu zuten 1987an, eta adierazi zuten 2000. urterako bertan behera utziko zutela substantzia horien erabilera. Montrealgo Protokoloa zen, eta ingurumenaren eta bizitzaren aldeko nazioarteko konpromisoaren adibidetzat hartzen da: gaur egungo CFCen isuriak 1980ko hamarkadakoen (orduan iritsi ziren gorenera) % 5 dira, eta ozono-geruza, pixkanaka, berreskuratzen ari da. 

Ozonoa suntsitzeaz gain

Hondakinak lehengaitzat hartzea da ekonomia zirkularraren funtsa. Hainbat adibide daude, hainbat hondakinetatik abiatuta, eta ugariak dira, halaber, haien erabilerak. Esaterako, pinu-hondakinekin itsasgarriak eta estaldurak nola egin ikertzen ari dira Tecnalian. Euskal Herriko Unibertsitatean, berriz, superkondentsadoreetarako elektrodoak sortzeko ari dira baliatzen hondakin hori bera. Horra hor bi adibide, hondakinak lehengaitzat hartzearen onuren erakusgarri.

Itsasgarriak eta estaldurak

Tecnalia ikerketa-zentroan zur bigunaren azalaren osagai naturalak aztertzen ari dira, itsasgarri eta estaldura seguru, jasangarri eta errendimendu handikoak garatzeko. Haien esanean, itsasgarriak eta estaldurak asko erabiltzen dira eguneroko kontsumorako produktuak egiteko, eta, nagusiki, gai petrokimikoak erabiliz fabrikatzen dira. Horrenbestez, ez datoz bat Europar Batasunak herritarren osasuna eta ongizatea babesteko duen helburuarekin, ezta ingurumena babestekoarekin ere.

Hala, pinu- eta izei-azaletik eratorritako itsasgarri eta estaldurak ekoiztea proposatzen du Tecnaliak. Hain zuzen ere, horretarako lehen urratsak egiten ari dira dagoeneko, alegia, baso-industriako azpiproduktu horietan oinarritutako itsasgarriak eta estaldurak garatzen, probatzen eta baliozkotzen. Hori guztia SuperBark ekimenaren barruan egiten ari dira, eta, Tecnaliarekin batera, Europako beste hamaika zentrok ere parte hartzen dute; hasiera batean, lau urteko iraupena izango du (2023-2027).

2022an, munduko herrialdeek plastikoak murrizteko konpromisoa hartuko zutela erabaki zuten biltzar batean, Nazio Batuen Ingurumen Programaren gidaritzapean (UNEP). Konpromiso hori zehazteko eta juridikoki loteslea izango den itun batean jasotzeko, bost biltzar egin dira geroztik, estatuen eta erakundeen ordezkariekin. Azkena (INC-5.2) 2025eko abuztuan egin zen, Genevan, eta, nahiz eta epea amaitu ondoren ere negoziatzen jarraitu zuten, ez zuten ituna adosterik lortu.

Helburua argia zen: plastikoen kutsadura murrizteko itun bat lortzea, itsasoak ere barne hartuta; juridikoki loteslea, eta ahalik eta zabalena. Herrialde petrolio-ekoizleek, baina, adostasuna lortzea eragotzi dute, ez baitzeuden prest funtsezko bi puntu onartzeko: plastikoaren ekoizpena mugatzea eta plastikoarekin erlazionatutako substantzia toxikoak debekatzea. Horren ordez, plastiko-hondakinak tratatzeko eta birziklatzeko neurriak hartzea proposatu zuten. Herrialde gehienen iritziz, ordea, horretara mugatuz gero, ituna itxurakeria hutsean geratuko litzateke.

Inger Andersen UNEPen zuzendari exekutiboak adierazi duenez, itunaren testua adosterik lortu ez badute ere, UNEPek plastikoen poluzioaren aurka lan egiten jarraituko du. «Gure lurpeko uretan dagoen poluzioa; lurrean, erreketan, ozeanoetan; eta bai, gure gorputzetan ere bai», zehaztu du, hitzez hitz.

Ezkutuko kalteak

2022an, Europar Batasunak energia-iturri berdeen zerrendan sartu zuen zentral nuklearren bidez sortutakoa. Hala eta guztiz ere, Europako herrialde guztiek ez dute jarrera bera: adibidez, Frantziak, Suediak, Eslovakiak, Hungariak, Bulgariak eta Poloniak trantsizio energetikorako lagungarritzat jotzen dute; aitzitik, Italiak, Alemaniak, Espainiak, Belgikak eta Austriak bestelako iturri batzuk onetsi dituzte, hala nola eguzki-energia eta eolikoa.

Jarrerak jarrera, energia nuklearra indarra galtzen ari da Europan. Eraikita dauden zentralen % 30 beren bizi-zikloaren azkenera iritsiko dira urtebeteko epean. Italia izan zen zentralak ixten lehena: 1987an, erreferendum batean erabaki zuen energia-mota hori baztertzea, eta 1990etik ez du zentralik martxan. Alemaniak 2023an gelditu zituen herrialdeko azken erreaktoreak, eta Espainiak 2035erako iragarri du itxiera. Belgikak 2025ean itxi behar zituen, baina, Errusiak Ukrainia inbaditzean sortu den desegonkortasunaren ondorioz, beste hamar urtez luzatu du epea.

Zentral berriak 

Energia nuklearraren Europako ekoizlerik handiena Frantzia da. Herrialdean ekoizten den elektrizitatearen % 65-70 erreaktore nuklearretan sortzen da. Baina azkenaldian gorabehera dezente izaten ari dira, eta nahi gabeko geldialdiak egin behar izan dituzte, bai arazo teknikoengatik, bai beroarengatik. Izan ere, erreaktoreak inguruko urarekin hozten dituzte; ura gehiegi berotzen bada, erreaktorea ezin da hoztu, eta gelditu egin behar dute.