Europar Batzordeak airearen kalitatea hobetzeko neurri berriak onartu ditu. Horren bidez, poluzio atmosferikoak eragiten dituen heriotza goiztiarrak prebenitzea espero du; izan ere, aire-kutsadurak 300.000 heriotza goiztiar eragiten ditu urtean Europar Batasunean.
Aitana Lertxundi Manterola osasun publikoko ikertzaileak baieztatu du airearen poluzioa kezka-iturri nagusietakoa dela osasun publikoarentzat, arnasten ditugun kutsatzaileek ondorio nabarmenak baitituzte osasunean, zuzenean zein zeharka. Baina, haren esanean, airearen kalitatea bermatzeko neurriak “atzetik doaz beti”.
Europan, airearen kalitatea zaintzeko aurreko zuzentaraua 2008an ezarri zen. Espainian, erkidegoen eskumena da airearen kalitatea zaintzea; hortaz, EAEn Eusko Jaurlaritzaren ardurapean dago airearen kalitatea kontrolatzen duen estazio-sarea.
Hauek dira neurtzen diren kutsatzaile nagusiak: sufre dioxidoa (SO2), nitrogeno oxidoak (NO eta NO2), ozono troposferikoa, karbono monoxidoa (CO), bentzenoa eta partikula esekiak. Azken horiek arazo gehien eragiten duten kutsatzaileetakoak dira, eta tamaina askotakoak izaten dira. Airearen kalitatearen legedian bi zatiki-mota ageri dira, osasunean eta ingurumenean duten eraginaren arabera: PM10 (10 µm-tik beherako diametroa dutenak) eta PM2,5 (2,5 µm-tik beherakoa).
Europar Batasunaren finantzaketarekin egindako ikerketa berritzaile batek agerian utzi ditu itsasoak babesteko politiketan dauden gabezia estrukturalak, eta premiazko jarduera bat egiteko eskatu du, ekosistemetan kalte atzeraezinak saihesteko.
Ikerketa hori Europako GES4SEAS proiektuaren barruan kokatzen da, eta AZTI zentro zientifiko eta teknologikoak koordinatzen du, zeina Itsas ingurunean eta elikaduran espezializatuta baitago. Zentroko adituek azaldu duenez, hamar urte baino gehiago igaro dira Itsas Estrategiari buruzko Esparru Zuzentaraua indarrean sartu zenetik, eta orduan ezarritako helburuen betetze-maila ebaluatzea izan da ikerketaren xedea.
Horretarako, zuzentarauak definitzen dituen 11 deskribatzaileak aztertu dituzte, hala nola biodibertsitatea, arrantza, zaborra, urpeko zarata, eutrofizazioa, kate trofikoak, itsas hondoa… Emaitzek erakusten dute giza presioek —gehiegizko arrantzak, kutsadurak, espezie inbaditzaileek eta klima-aldaketak, besteak beste— modu metatuan jarduten jarraitzen dutela eta haiei ematen zaien erantzuna ez dagoela ondo koordinatuta eta ez dela eraginkorra.
Aurrerapausoak eta hutsuneak
Egungo joerari eutsiz gero, munduko herrialde bakar batek ere ez ditu beteko Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH) 2030erako, PLOS ONE aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera. Mexikoko Unibertsitate Autonomoko ikertzaileek gidatu dute azterketa, eta helburuen arteko korrelazioak ere ikertu dituzte. Izan ere, ondorioztatu dute helburuak elkarrekin erlazionatuta daudela eta erlazio hori sinergikoa ala aurkakoa izan daitekeela. Alegia, helburuetako batzuek beste batzuk indartzen edo bultzatzen dituzte, baina kontrakoa ere gertatzen da: zenbait helbururen alde egitea beste batzuen kalterako da.
Ondorio horretara iristeko, ikertzaileek Nazio Batuen Erakundeak zehaztutako adierazleak eta ongizate-indizeak aztertu dituzte adimen artifizialaren bidez, 20 urte baino gehiagoko epean eta 107 herrialdetan. Hain zuzen, adimen artifizialeko algoritmoek eraginkortasun handiz identifikatzen dituzte ereduak datu-multzo handietan. Azterketa horretan, sei herrialde-kluster edo talde azaldu ziren. Maparen gainean jarri zituztenean, ikertzaileek ikusi zuten talde bakoitzeko herrialdeek harreman geografikoak, kulturalak, komertzialak edo kolonialak dituztela elkarren artea; hau da, geopolitikak sortzen ditu taldeok.
Ikertzaileek baieztatu dute herrialde guztiek egin dutela aurrera helburuak betetzeko bidean, baina alde handiak daudela bakoitzaren egungo egoeran; batetik, ez zirelako leku beretik abiatu, eta, bestetik, abiadura desberdinetan aurreratzen dutelako. Bestalde, 2020-2023an atzerakada bat egon zela ikusi dute, pandemiaren ondorioz.
Nolanahi ere, azterketak iragarri duenez, pandemiaren sasoia alde batera utzita, herrialde guztiek lortuko lituzkete helburuak, baina ez 2030erako. Azkenak 2100. urtean iritsiko lirateke helburuak betetzera, eta, hain justu ere, ustez aurreratuenak dauden lurraldeak izango lirateke azken horiek: AEB eta Europa.
Herrialdeek klima-aldaketari aurre egiteko betebeharra dutela iritzi dio Nazioarteko Justizia Auzitegiak. Horren barruan, herrialdeek berotegi-efektuko gasen emisioak murrizteko neurri egoki, sendo, azkar eta jasangarriak hartu behar dituztela adierazi du. Era berean, esan du kaltetutako herrialdeek erreparazioa jasotzeko eskubidea dutela.
Nazioarteko Justizia Auzitegiaren iritzi aholku-emaileak ez dira lotesleak, baina gidaritzat hartzen dira. Auzitegiaren esanean, emandako iritzia erreferentzia izango da estatuetako eta nazioarteko auzitegientzat. Aipatu duenez, dagoeneko 3.000 auzi klimatiko inguru daude martxan hirurogei bat herrialdetan.
2025eko uztailaren 23an argitaratu zuen iritzia Nazioarteko Justizia Auzitegiak, Nazio Batuen Erakundeak 2023ko martxoan egindako iritzi-eskaera bati erantzunez. Zehazki, eskatu zion ebatz zezala zer betebehar dituzten estatuek klima-sistema eta ingurumena babesteko, eta zer ondorio juridiko dituzten betebehar horiek estatuentzat.
Erantzuna sortzeko prozesuan, erakundearen historiako parte-hartzerik handiena izan zen: 96 estatuk eta nazioarteko hamaika erakundek aurkeztu zituzten ahozko adierazpenak. Amaieran, Auzitegiak aho batez hartu zuen erabakia.
Klorofluorokarbonoak debekatuta daude, eta, halere, era horretako bost substantzia kimikoren atmosferako kontzentrazioak inoiz baino handiagoak dira. Horixe ohartarazi zuten zientzialariek duela bi urte, Nature aldizkarian argitaratutako ikerketa batean; eta orain berriro ekarri dute gogora, The Conversation argitalpen digitalean. Egileek dei egin diete Montrealgo Protokoloaren sinatzaileei, han jasotakoak zorrotz bete ditzaten.
Klorofluorokarbonoak (CFC) substantzia artifizialak dira, gizakiak sortutakoak, eta garai batean hainbat aplikaziotan erabiltzen ziren; besteak beste, hozkailuetan, aire girotuan eta disolbatzaile gisa. 1980ko hamarkadatik aurrera, ordea, haien erabilera mugatzen hasi ziren, ozono-geruzari kalte egiten ziotela frogatu baitzuten. Geruza hori estratosferan dago, eta erradiazio ultramorea xurgatzen du. Horrek ahalbidetu du bizia lurrazalean, erradiazio hori kaltegarria baita guretzat eta lurrazaleko beste bizidunentzat.
Zientzialariek frogatu zutenean CFCak ozono-geruza suntsitzen ari zirela, herrialde guztiek itun bat sinatu zuten 1987an, eta adierazi zuten 2000. urterako bertan behera utziko zutela substantzia horien erabilera. Montrealgo Protokoloa zen, eta ingurumenaren eta bizitzaren aldeko nazioarteko konpromisoaren adibidetzat hartzen da: gaur egungo CFCen isuriak 1980ko hamarkadakoen (orduan iritsi ziren gorenera) % 5 dira, eta ozono-geruza, pixkanaka, berreskuratzen ari da.
Ozonoa suntsitzeaz gain
Kozinatzean energia garbiak erabiltzea funtsezkoa da pertsonen ongizaterako eta lurraldearen garapenerako. Afrikan, baina, kontinente osoko bost familiatik lauk sute irekietan edo oinarrizko berogailuen gainean kozinatzen dute, erregai kutsatzaileak errez, hala nola egurra, ikatza eta simaurra. Praktika horrek sortzen duen kutsaduraren ondorioz, urtean 800.000 heriotza goiztiar baino gehiago gertatzen dira, eta hildako ia denak emakumeak eta haurrak izaten dira. Horrek eragin nabarmena du, pertsonen osasunean ez ezik, baita gizartearen genero-berdintasunean eta garapen ekonomikoan ere.
2024an, Afrikan sukalde garbiak izatea lortzeko biltzarra egin zen Parisen, IEA Energiaren Nazioarteko Erakundearen gidaritzapean. 60 herrialde inguruk parte hartu zuten, eta hitzartu zuten ezinbestean bermatu behar dela herritar guztiek sukalde garbiak izatea eskuragarri; horrekin batera, helburu hori lortzeko behar diren baliabide ekonomikoak ere agindu zituzten.
Finean, irtenbidea sukaldeak aldatzean datza; alegia, erregai eta sistema garbiekin ordezkatzea orain erabili ohi dituztenak. 2040. urtea jarri dute helmuga-data gisa.
Berriki, IEAk beste pauso bat eman du, eta Saharaz hegoaldeko herrialdeetako sukaldeen kartografia bat argitaratu du, non irtenbide bakoitzaren kostuaren eta irisgarritasunaren ebaluazioa jaso baitu. Helburua betetzeko behar diren gidalerroak, finantziazio-ereduak eta politikak ere bildu ditu txostenean, beste lurralde batzuetan (Asian, esaterako) egindako aurrerapenak adibidetzat hartuta eta testuingurura moldatuta.
